Czy zastanawialiście się kiedyś, dlaczego niektórzy ludzie zdają się osiągać wszystko, na co tylko spojrzą, podczas gdy inni wahają się i unikają wyzwań? Odpowiedź na to pytanie kryje się w jednym z najważniejszych pojęć w psychologii rozwoju osobistego – poczuciu własnej skuteczności. Dzisiaj przyjrzymy się temu zagadnieniu, korzystając z badań wybitnych naukowców i doświadczeń ludzi sukcesu.
Naukowcy, tak jak Albert Bandura i Carol Dweck, poświęcili wiele czasu na badania w tym obszarze. Albert Bandura to jeden z czołowych psychologów społecznych, który przeprowadził badania nad teorią samoefikacji inaczej samoedukacji. Jego praca „Self-Efficacy: The Exercise of Control” (1997) jest kluczowa w zrozumieniu procesu budowania wiary w siebie. Bandura podkreśla, że wiara w siebie jest oparta na przekonaniu jednostki, że ma kontrolę nad swoimi działaniami i że może osiągnąć zamierzone cele.
Carol Dweck psycholog, która badała teorię stałego i dynamicznego podejścia do inteligencji. W swojej książce „Mindset: The New Psychology of Success” (2006) opisuje, że osoby o „mentalności stałej” traktują swoje umiejętności jako stałe, podczas gdy osoby o „mentalności dynamicznej” widzą potencjał do rozwoju. To ma bezpośredni wpływ na rozwijanie pewności siebie poprzez przekonanie, że można się zmienić i rozwijać. Bandura podkreśla, że wiara w siebie opiera się na przekonaniu, że mamy kontrolę nad swoimi działaniami i że jesteśmy w stanie osiągnąć zamierzone cele. Dweck z kolei wprowadza pojęcie „mentalności dynamicznej”, która daje nam poczucie, że możemy się zmieniać i rozwijać, co ma bezpośredni wpływ na naszą pewność siebie.
Co jest kluczowe w procesie budowania wiary w siebie i pewności siebie? Przede wszystkim samowiedza. Musimy zrozumieć swoje mocne strony, słabości i cele życiowe. Badania pokazują, że ludzie bardziej pewni siebie są świadomi swoich kompetencji.
Podejmowanie wyzwań to kolejny istotny element. Ludzie sukcesu często podkreślają znaczenie ryzyka i wyzwań. Badania nad „pozytywną ryzykownością” dowodzą, że osoby pewne siebie są bardziej skłonne podejmować ryzyko, aby osiągnąć swoje cele.

Co to jest poczucie własnej skuteczności?
Albert Bandura, sformułował to pojęcie jako przekonanie o własnej zdolności do organizacji i realizacji działań potrzebnych do kierowania przyszłymi sytuacjami. Inaczej mówiąc, jest to przekonanie, że jesteśmy w stanie osiągnąć sukces w konkretnej sytuacji, mimo ewentualnych trudności czy pokus.
Poczucie własnej skuteczności to głębokie przekonanie o naszych zdolnościach do działania. To przekonanie, że potrafimy wykorzystać nasze umiejętności i zasoby, aby osiągnąć pożądane cele.
Czym różni się poczucie własnej skuteczności od pewności siebie i optymizmu?
Często używa się terminów „pewność siebie” i „poczucie skuteczności” zamiennie, ale istnieje subtelna różnica. Pewność siebie to ogólna wiara w siebie, bez precyzyjnego określenia, w jakiej dziedzinie czy sytuacji. Poczucie własnej skuteczności dotyczy konkretnych działań i zadań oraz przekonania, że jesteśmy w stanie je wykonać na odpowiednim poziomie.
Optymizm, z kolei, to ogólny pogląd na przyszłość, że będzie ona pozytywna. Poczucie własnej skuteczności nie dotyczy przyszłości jako takiej, ale konkretnych działań w teraźniejszości.
Poczucie własnej skuteczności determinuje nasze myślenie, przeżywanie i zachowanie. To ono wpływa na naszą motywację do podjęcia działań. Jeśli wierzymy, że jesteśmy skuteczni w danym zadaniu, jesteśmy bardziej skłonni do podjęcia go i zaangażowania się w pełni.
Osoby z wysokim poczuciem własnej skuteczności:
- Widzą wyzwania jako zadania, które trzeba po prostu wykonać.
- Angażują się bardziej w to, co je interesuje i robią to efektywniej.
- Szybko podnoszą się po niepowodzeniach i trudnościach, korzystając z nich jako z okazji do nauki i rozwoju.

Ludzie z niskim poczuciem własnej skuteczności, z kolei:
- Unikają trudnych sytuacji, uważając je za przeszkody nie do pokonania.
- Wątpią w swoje umiejętności i zazwyczaj skupiają się na negatywnych wynikach.
- Szybko tracą wiarę we własne możliwości, nawet przy niewielkich trudnościach.

Jakie są kluczowe cechy poczucia własnej skuteczności?
Poczucie własnej skuteczności nie jest stałe i może się różnić w różnych sytuacjach. Może dotyczyć różnych działań i zadań. Istnieją trzy kluczowe kategorie poczucia własnej skuteczności:
- Inicjowanie działań: To przekonanie, że jesteśmy w stanie rozpocząć nowe działania, bez względu na przeszkody czy kuszenia. Osoby z wysokim poczuciem skuteczności chcą działać, koncentrują się na przyszłym sukcesie i postępują zgodnie z zaleceniami specjalistów.
- Utrzymywanie działań: To przekonanie, że jesteśmy w stanie utrzymać działania pomimo przeszkód i trudności. To zdolność do pokonywania przeszkód i wytrwania w dążeniu do celu.
- Przezwyciężanie nawrotów: To przekonanie, że nawet po chwilowych porażkach możemy wrócić na właściwą ścieżkę. Chwilowe niepowodzenia nie oznaczają całkowitej porażki, a osoba może przejąć kontrolę nad swoim zachowaniem.
Dlaczego poczucie własnej skuteczności jest tak istotne?
Badania naukowe dowodzą, że poczucie własnej skuteczności jest silnym predyktorem naszych zachowań i osiągnięć w wielu dziedzinach życia, takich jak odchudzanie, rzucanie palenia, uprawianie sportu czy podejmowanie trudnych decyzji. To przekonanie wpływa na nasze intencje i zachowania.
Dlatego jeśli interesują Cię sukcesy, konkretne rezultaty, skuteczna realizacja celów czy marzeń, to zagadnienie poczucia własnej skuteczności jest kluczowe. To ono może być kluczem do odblokowania Twojego potencjału i osiągnięcia tego, na co zasługujesz. Niech to przekonanie będzie źródłem Twojej mocy i inspiracją do działania!
Źródła:
- Dweck C. (2006) „Mindset: The New Psychology of Success” (2006)
- Ziółkowska-Szyszko K. (2023) Poczucie własnej skuteczności – przejawy i definicja. Część 1, Instytut Sportu i Nauki w Poznaniu
- Bandura A (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review 84
- Franken ER (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Łuczyńska A (2004). Zmiana zachowań zdrowotnych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Łuczyńska A (2007). Nadwaga i otyłość: interwencje psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
- Schwarzer R, red. (1992). Self-efficacy: Thought control of action. Washington, DC: Hemishphere
- Schwarzer R, red. (2001). Social-cognitive factors in changing health-related behavior. Current Directions in Psychological Science, 10, 73-82.
- Schwarzer R, Renner B (2000). Social-cognitive predictors of health behavior: action self-efficacy and coping self-efficacy. Health Psychology, 19, 487-495.
- Strycharczyk D, Clough P (2017). Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Trzebińska E (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne